Kırgız Kültürü ve Gelenekleri

[☾☆TiMEditör]

☾☆TiM Mesajı :

Kırgızistan'ın Konumu ve Komşuları Orta Asya'da yer alan Kırgızistan'ın komşuları: Kuzeyinde Kazakistan, batısında Özbekistan, güneybatısındada Tacikistan güneydoğusunda Çin yer alır. Tanrı Dağları ülkenin yarısından fazlasını kapladığı için Kırgızistan "Orta Asya'nın İsviçre'si" olarak da anılır. Kırgızistan'da bulunan Issık Göl ise dünyanın ikinci büyük dağ gölüdür. Kırgızların Genel Yaşam Tarzı Oğuz Türkleri’nden olan Kırgızlar, çok uzun dönemler boyunca Türk Milleti’nin kadim yaşam şekli olan göçebe hayatı benimsemişler ve böylece dinamik bir yapıya sahip olmuşlardır. Göçebe yaşamın sonucu olarak daha çok hayvancılıkla uğraşan kandaşlarımız, Sovyet Rusya Dönemi’nde sistemli bir şekilde bu yaşam şeklinden koparılmıştır. Kırgızları yerleşik hayata geçiren ve böylece onları çok daha kolay bir şekilde kontrol edebileceklerini düşünen Sovyet Rusya’nın bu sistemli çalışmalarına karşılık, Kırgızlar hem bu yeni düzene ayak uydurmuşlar hem de milli yaşam şekillerini de orta bir formülle –yarı göçebe bir tarzla- devam ettirmişlerdir. Öyle ki Kırgızların büyük kısmında hâlâ yaz ile kış mevsimlerinde konaklanılan yerler farklıdır ki, bu da hâlâ devam eden bir dinamizmin kanıtıdır. Zira bilindiği üzre durgun su kokar. Türk Milleti’ni asırlar boyunca hâkim kılan unsur, onun dinamik ve hareketli yapısı olmuştur. Kırgızistan'ın Nüfus Özellikleri Kırgızistan’da demografik olarak nüfusun %72.6’sı Kırgız Türklerinden oluşurken, %6.4 oranında Ruslar, %14,4 oranında da Özbekler (Oğuz bek) bulunmaktadır (2014 sayımı). Dolayısıyla renkli ve çeşitli bir yapıya sahip olan Kırgızistan’da birbirinden farklı kültürler adeta iç içe geçmiştir. Bu durum din alanında da bir çeşitlilik anlamını taşımaktadır ki, Rusların yoğun olarak yaşadıkları Başkent Bişkek’te Ortodoks Hıristiyanlar geniş bir yer tutarken, Kırgız ve Özbeklerin koyu bir şekilde İslâmiyete bağlılıkları görünmektedir ki bu durum Sovyet Rejimi’nin dinsizleştirme formüllerinin bu topraklarda çok da tutmadığının bir kanıtıdır. Kırgız Kültürü ve Adetleri Kırgız Kültürü’nde atların çok önemli bir yeri vardır. Yani ki buradaki kandaşlarımız, Türk’ün en büyük dostuyla olan bağlarını sürdürmektedir. Bu öze bağlılık güzel olsa da Anadolu Kültürü açısından değerlendirildiğinde son derece rahatsız edici bazı kültürel gelenekler de vardır. Kız Kaçırma Örneğin Kırgızistan’da genellikle kızlar zorla kaçırılarak evlendirilirler. Bir erkek, bir kızı kaçırdı mı o kızın o erkekle evlenmesi zorunlu gibi görülür ki, bu durum kadını hiçe sayan ve hiç de insani olmayan bir durumdur. Ayrıca zifaf gecesinden sonra kızın bekâretinin kanıtı olarak kanlı çarşafının asılıp teşhir edilmesi de son derece rahatsız edici ve kadınları küçük düşürücü bir gelenektir. Bunun dışında Kırgızlar da akrabalık bağları çok önemsenmekte olup, akrabalar arasında kominal bir ekonomik bağlantı vardır. Yani zengin bir Kırgız, fakir akrabalarını koruyup gözetir ve ekonomik anlamda onlara sahip çıkmaya çalışır. Hamilelik döneminde Kırgız kadınları el üstünde tutulurken, çocuk doğduktan sonra çocuğun ismi üzerinde kadının hiç söz hakkının olmaması da bu noktada bir tezatlık teşkil etmektedir. Ayrıca törenselliğin çok fazla önemsendiği Kırgızlar’da, bebeğin beşiğine ilk yatırılışında bile beşikte ilk uyku töreni adlı bir gelenek yaşatılmakta, bebek, yaşlı bir kadın tarafından beşiğe yatırılıp ninniler söylenmekte ve beşiğe nazar boncuklarıyla muskalar asılıp kötülüklerin def’ine uğraşılmaktadır. Tüm bunların dışında, Kırgızlar’da Beşik Kertmesi, Başlık Parası gibi bazı Anadolu gelenekleri hâlâ yaşatılmakta ve yine zaman zaman Anadolu’da görülebilen, kocası ölen bir kadının kocasının abisiyle evlendirilmesi uygulaması devam etmektedir. Özetle Kırk Uzlar, hem Türk Kültürü’nü hâlâ içlerinde yaşatan hem de kendilerine özgü bazı kültürel gelenekleri olan bir Turan Topluluğu’dur. Kırgızları daha iyi tanımak ve anlamak için geniş bir vakit bulabilirseniz 16 bin mısra civarındaki Manas Destanı’nı okumanızı öneririz.

[☾☆TiMEditör]

☾☆TiM Mesajı :

Gelenekler, bir kuşaktan başka bir kuşağa geçebilen bilgi, tasarım, batıl inanç, yaşam biçimi gibi maddi olmayan kültürdür. Türkiye Türkçesinde gelenek-görenek kavramı, Kırgız Türkleri tarafından “kaada-salt” olarak adlandırılır.Türkçede örf-adet olarak kabul gören daha çok gündelik hayatla ilgili ve aile bireyleri arasındaki davranışları içerir. Kırgızcada bu “ürp-adat” olarak karşılık bulur. Örfler, toplumun geçmişten beri süregelen değer yargılarıdır.  Adetler de bu değer yargılarıyla geliştirilmiş tutum ve davranışları oluşturur. Sözlü ve yazılı olabilen gelenekler, bu örf ve adetlerin yanında halkın inanışlarını da kapsamaktadır. Görenekler ise “eskilerden görülerek yapılan, deneme yanılma sonucu hâsıl olan alışkanlıklar” olarak tanımlanabilir. İnsanların toplum ilişkilerini kolaylaştırmak adına belirgin rol oynar. Kırgızlarda Doğum  Birçok Türk toplumunda olduğu gibi Kırgızlarda evlilik, çocuk sahibi olmak ve neslin devamının sağlanması olarak görülür. Çocuğu olmayan aileler büyük sıkıntılar yaşarlar ve kendilerini toplumdan dışlarlar. Çok sağlam bir aile yapısı olmasına rağmen Kırgızlar'da  çocuk sahibi olamamak boşanmaların en önemli sebebidir. Kırgız ailelerinde genellikle 3 çocuk görülür. 5 ve 6 çocuk sahibi olmak ise normal karşılanır. Çocuğun doğumu ile birlikte kutlama ve merasimler düzenlenir. Ad verme, çocuğun doğması adına verilen yemek ziyafeti, çocuğu beşiğe koyma merasimi, kırk gün sonra kırk kaşık suda yıkanmasıbu merasimlere verilecek örneklerden yalnızca bir kaçıdır. Kırgızlar'da hamile kadına deve eti kesinlikle yedirilmez.Nedeni ise hamileliğin deve gibi 12 aya kadar uzayacağı inancıdır. Keçi eti yedirilirse de bebeğin kemik hastalığı olacağına inanılır. Kırgızlar'da bir diğer önemli kavram Umay Ene’dir. Bebeğin ve lohusanın koruyucu meleği olarak adlandırılır. Bebeğin poposunda buluna mavi lekelere de “Umay Ana işareti” denir. Onun iyileştirici ve koruyucu gücüne inanılır. Kırgızlar'da bebek yalnız bırakılırken Umay Ana’ ya emanet edilir. Bebeğin yüzü yıkanmadığı zaman ise zaten Umay Ana’nın yıkadığına inanılır. Kırgız kültüründe kötü ruhlu olduğuna inanılan Albarstı (Albastı) figürü de önemli bir yere sahiptir. Albarstı Kırgız mitolojisinde; ince, uzun boylu, benzi sarı, karışık uzun saçları olan kadın kılığındadır. Albarstı, çocukların doğmasına ve insanları çoğalmasına karşıdır. “Kuuçu” olarak adlandırılan yetenekli insanların, önceleri Albarstıları görebiliyor ve onları kovaladığına inanılıyordu. Eğer bu kişi Albarstıyı yakalayıp saçından bir tutam alırsa, bir daha o sülaleye yaklaşmayacağına inanılır. Kırgızlarda ad koyma merasimi Bir başka gelenek ise, anne- baba tarafından bebeğe verilen ilk hediye olan ad koyma merasimidir. İsimler çocuğun sonraki hayatında yönlendirici olacağına inanıldığı için ona belirli anlamlar yüklenir, ümit bağlanır. Ad, dede, nene, saygın bir akraba veya imamlar tarafından Kur’an’a bakılarak verilebilir. Ad koyma şerefinin birisine verilmesi bir hürmet işaretidir. Ezan okunarak çocuğun adı kulağına üç kere söylenir. Ezanla söylenmeyen adların, ilerde çocuğu mutsuz edeceğine inanılır.

[☾☆TiMEditör]

☾☆TiM Mesajı :

[size=36]Kırgız Türklerinde Misafir Ağırlama ve Milli Yemek Kültürü[/size] Kırgızlarda misafir ağırlamak birçok yönüyle Türkiye Türkleri ile benzerlik gösterse de, sofra adetleri bir o kadar farklıdır.  Türkiye'de evimize misafir davetlerimizi "yemeğe" veya "çaya almak" olarak kategorize ederiz. Fakat Kırgız Türkleri için misafiri çaya almak gibi bir durum kesinlikle söz konusu bile değildir. Geçerken uğramış bir misafir dahi olsa meşhur kırgız ekmeğinden yedirilmeden gönderilmez. Sunulan bu ekmeği yememek de ekmek sunmamak kadar ayıp karşılanır. Kırgızistan'da yapacağınız bu tür davranışlar, adet bilmez ve görgüsüz olarak nitelendirilmenize neden olabilir. Kırgız geleneklerine göre eve giren ev halkı dışındaki herkes misafirdir. Misafire en değerli yiyeceklerini sunmak ise ev sahibinin vazifesidir. Çay ikram edilirken yanında muhakkak ekmek, tatlı, reçel ve kuruyemiş servisi de yapılır. Özel olarak konuk edilecek misafire ise kesinlikle koyun kesilmeli veya et satın alınarak ikram edilmelidir. Misafir sofralarının baş köşesinde genellikle Kırgızların milli yemeği olan “beşbarmak” yemeği bulunur. Kırgızistan yemekleri içerisinde önemli bir yeri olan Beşbarmak yemeği, doğranmış et, erişte, soğan, et suyu karışımından yapılan bir yemek türüdür.Beşbarmak yemeğini koyun ve dana etinden yapanlar olsa da, en makbul et at eti olarak görülüyor.  Kırgızistan'da yemeğin tadı kadar sunumu da mühimdir. Kişi sayısına göre kemikler haşlanarak pişirilir ve et hazır olduğunda misafirler ellerini yıkaması için davet edilir. Kâselere öncelikle et suyu koyulur. Koyun, inek veya at kemik parçaları misafirlerin yaşına, cinsiyetine ve ona verilen değere göre ikram edilir. İkramda herkesin uyması gereken bazı adetler vardır. Bu adetleri bilmeyenler gülünç bir duruma düşebilirler. Mesela koyun başı en yaşlı ve o gün içindeki en saygın misafire, yanında bir başka etli kemikle birlikte sunulur. Baş kesinlikle kadınlara verilmez. Kırgız sofra kültürü kurallarından birisi de kadınların en saygın ya da yaşlısına kuyruk kemiği ikram edilmesidir. Beşbarmak yemeğinin adı eskiden yemeğin el ile yenmesinden dolayı konulmuştur. Kırgız adetleri içerisinde yemeğin sonunda misafirlerin bitiremedikleri yemeği evlerine götürebilmesi gayet sıradan bir durum.